Η εικόνα της Γέννησης του Χριστού αποτελεί μια εμβληματική απεικόνιση της έλευσης του Κυρίου στον κόσμο και θεωρείται από τις πιο σημαντικές στο Δωδεκάορτο. Εμπεριέχει τόση συμπυκνωμένη δύναμη μέσα της καθώς συμβολίζει την κατάργηση του παλιού κόσμου και την έλευση του νέου. Αφηγείται μια ολόκληρη Ιστορία και όχι μόνο αυτή της γέννησης του Θεανθρώπου. Ο Χριστιανός απευθύνεται στην εικόνα και μέσα από αυτήν επικοινωνεί με τον Ιησού Χριστό που ήρθε να ανακαινίσει τον κόσμο και να γεννήσει τον Νέο Άνθρωπο.
Η Γέννηση του Ιησού Χριστού
Μια από τις εικόνες που συνθέτουν το Δωδεκάορτο (οι δώδεκα σπουδαιότερες γιορτές της Ορθοδοξίας) είναι και αυτή της Γέννησης. Βρίσκεται στην Ιερά Μονή Σταυρονικήτα στο Άγιο Όρος και συγκαταλέγεται ανάμεσα στα έργα του περίφημου αγιογράφου μοναχού Θεοφάνη, ιδρυτή της κρητικής σχολής.
Ο Ιησούς στο σπήλαιο
Στο κέντρο εικόνας ξεχωρίζει η Θεοτόκος με το νεογέννητο Χριστό μέσα στο γνωστό από την παράδοση σπήλαιο της Γεννήσεως, που χρησίμευε ως στάβλος και που εκεί, έγινε η Γέννηση, γιατί δεν υπήρχε χώρος σε ανθρώπινη κατοικία, έτσι ο Βασιλιάς των ουρανών γεννήθηκε σαν ταπεινός άστεγος, πράγμα που σημαίνει πολλά για τον τρόπο που βλέπει το Θεό ο Χριστιανισμός!.
Το σπήλαιο αυτό είναι γνωστό έξω από τη Βηθλεέμ, διότι από τον 2ο κιόλας αιώνα αποτελούσε ιερό χώρο για τους Χριστιανούς: «Περί το 130 μ.Χ., το Άγιο Σπήλαιο μετατράπηκε σε τόπο προσκυνήματος για τους Χριστιανούς. Ο Ωριγένης, που επισκέφθηκε την Παλαιστίνη το 213 μ.Χ., αναφέρει πως η συγκεκριμένη περιοχή «ήταν περιφανής και το χριστιανικό προσκύνημα ξακουστό, ακόμα και ανάμεσα στους εθνικούς.»
Στην εικόνα, το εσωτερικό του σπηλαίου είναι κατασκότεινο, για να δηλώσει το σκοτάδι, στο οποίο ήταν βυθισμένος ο προχριστιανικός κόσμος, ενώ πίσω από τη φάτνη (το παχνί, την ταΐστρα) με το θείο βρέφος στέκονται δυο ζώα, ένα βόδι και ένα γαϊδουράκι.
Η Θεοτόκος
Η Παναγία (η Θεοτόκος) κοιτάζει το μικρό Ιησού με λατρεία, γονατισμένη, με τα χέρια σταυρωμένα σε ένδειξη προσευχής, σημάδι πως το παιδάκι που έχει μπροστά Της δεν είναι μόνο το μωρό Της, αλλά και ο Υιός του Θεού, το ένα από τα Τρία Πρόσωπα της Αγίας Τριάδας, δηλ. ότι είναι και Θεός. Σε κάποιες εικόνες, δεν το κοιτάζει, αλλά είναι στραμμένη προς την άλλη κατεύθυνση, για να τονιστεί ιδιαίτερα ότι το μωρό αυτό δεν γεννήθηκε με το φυσικό τρόπο που έχουν γεννηθεί όλοι οι άνθρωποι. Σε αυτή την περίπτωση, συχνά η Παναγία έχει στραμμένο το βλέμμα της προς ένα δέντρο, που συμβολίζει το «δέντρο του Ιεσσαί» (πατέρα του βασιλιά Δαβίδ), από το οποίο κατάγεται η ίδια και ο Ιησούς Χριστός (προφητεία Ησαΐας 11, στίχ. 10).
Το θείο βρέφος βρίσκεται μέσα στη φάτνη, όπου το ξάπλωσε η Μητέρα Του, αφού δεν είχε κρεβατάκι, τυλιγμένα στα «σπάργανα», δηλ. στα μωρουδιακά πανιά του, τις «φασκιές του» (κατά Λουκάν Ευαγγέλιο, κεφ. 2).
Η φάτνη
Όμως η φάτνη αυτή είναι έτσι ζωγραφισμένη, ώστε να μοιάζει με λάρνακα, δηλαδή με τα πέτρινα φέρετρα, στα οποία οι αρχαίοι τοποθετούσαν τα σώματα των νεκρών τους για την ταφή τους, και τα σπάργανα μοιάζουν με τα «εντάφια σπάργανα», δηλ. τα υφάσματα, με τα οποία οι Εβραίοι τύλιγαν τα σώματα των νεκρών. Το συγκλονιστικό αυτό καλλιτεχνικό εύρημα σημαίνει ότι αυτό το μωρό κάποτε θα πεθάνει σε νεαρή ηλικία για τη σωτηρία των ανθρώπων! Έτσι, στην εικόνα της Γέννησης του Χριστού συνοψίζεται ολόκληρη η επίγεια ζωή Του, μέχρι το θάνατο.
Τα ζώα
Τα δύο ζώα που βρίσκονται πίσω απ’ τη φάτνη προέρχονται από μια προφητεία του προφήτη Ησαΐα στην Παλαιά Διαθήκη (περίπου 800 χρόνια προ Χριστού), όπου ο Θεός φέρεται να λέει: «Το βόδι γνωρίζει τον ιδιοκτήτη του και ο γάιδαρος τη φάτνη του κυρίου του, όμως ο Ισραήλ δεν με γνωρίζει και ο λαός δεν με καταλαβαίνει» (Ησαΐας, κεφ. 1, στίχος 3). Έτσι, τα δύο αυτά ζώα συμβολίζουν εκείνο το τμήμα του εβραϊκού έθνους που αναγνώρισε τον Ιησού ως Μεσσία (ως τον θεόσταλτο βασιλιά, δηλαδή, που είχαν προαναγγείλει οι προφήτες) και πίστεψε σ’ Αυτόν.
Ο Ιωσήφ
Στην κάτω μεριά της εικόνας, ο άγιος Ιωσήφ ο Μνήστωρ, ο αρραβωνιαστικός της Θεοτόκου (και, κατά το νόμο, σύζυγός της, που όμως – σύμφωνη με ομόφωνη γνώμη των πηγών – ποτέ δεν είχε κανονικές συζυγικές σχέσεις μ’ εκείνη) απεικονίζεται να κάθεται μακριά από την Παναγία και το μωρό, και μάλιστα σκεφτικός, για να δηλωθεί ότι δεν είναι ο πραγματικός φυσικός πατέρας του παιδιού, αλλά μόνο θετός πατέρας Του και προστάτης της Μητέρας και του Βρέφους.
Το λουτρό και η Σαλώμη
Στην άλλη μεριά της εικόνας εικονίζεται το λεγόμενο «λουτρό» του Χριστού: Μια μαία, η Σαλώμη, και η βοηθός της πλένουν το νεογέννητο μωρό. Η σκηνή αυτή είναι εμπνευσμένη από το λεγόμενο «Πρωτευαγγέλιο του Ιακώβου», ένα πρωτοχριστιανικό κείμενο που αφηγείται την ιστορία της Παναγίας, από τη γέννησή της μέχρι τη γέννηση του Χριστού και τη φυγή στην Αίγυπτο. Σύμφωνα με ισχυρή παράδοση, η Σαλώμη αυτή ήταν συγγενής της Παναγίας. Η σκηνή του λουτρού εντάσσεται στην εικόνα, για να επισημάνει ότι ο Χριστός δεν είναι μόνο Θεός, αλλά και κανονικός άνθρωπος.
Οι τρεις μάγοι
Στο πλάι της εικόνας (αριστερά όπως βλέπουμε) διακρίνονται οι Τρεις Μάγοι (Μελχιώρ, Βαλτασάρ και Γασπάρ) με τα άλογά τους να έρχονται, κοιτάζοντας το αστέρι, που λάμπει πάνω, ψηλά, και οι ακτίνες του φωτός του κατεβαίνουν μέσα στη σπηλιά. Οι Τρεις Μάγοι εικονίζονται συμβολικά ως προσωποποίηση των τριών περιόδων της ανθρώπινης ζωής: ένας νέος, ένας μεσήλικας και ένας γέροντας. Τα δώρα τους (κατά Ματθαίον, κεφ. 2), χρυσάφι, λιβάνι και σμύρνα, ερμηνεύτηκαν από τους αγίους διδασκάλους του χριστιανισμού ως σύμβολα του ότι το μωρό αυτό ήταν βασιλιάς (αυτό σήμαινε το χρυσάφι), ήταν και Θεός (γι’ αυτό πρόσφεραν το λιβάνι) και θα πεθάνει νέος (γι’ αυτό πρόσφεραν τη σμύρνα – δηλ. σμύρνη, όπως το όνομα της πόλης Σμύρνη, που δεν έχει σχέση βέβαια με τα Χριστούγεννα – ένα πολύτιμο άρωμα που το χρησιμοποιούσαν για να αλείψουν το σώμα των νεκρών πριν την ταφή).
Οι άγγελοι
Τέλος, στην πάνω πλευρά της εικόνας παριστάνεται πλήθος αγγέλων, που έψαλλαν «δόξα εν υψίστοις Θεώ και επί γης ειρήνη, εν ανθρώποις ευδοκία» στο όραμα των πιστών βοσκών (Λουκάν, κεφ. 2) και στην άλλη μεριά ο άγγελος που εμφανίστηκε στους βοσκούς («ποιμένες» λέει το Ευαγγέλιο, όπως είναι η λέξη βοσκοί στ’ αρχαία ελληνικά) και τους αποκάλυψε ότι «γεννήθηκε για σας σήμερα σωτήρας, που είναι ο Χριστός, ο Κύριος». Μάλιστα ο Άγγελος τους είπε αμέσως «μη φοβάστε» (Λουκ. 2, στίχ. 10) και είναι χαρακτηριστικό ότι οι άγγελοι και ο ίδιος ο Χριστός σε πολλές περιπτώσεις μέσα στα Ευαγγέλια λένε στους ανθρώπους μη φοβάστε, σημάδι ότι ο Θεός που δίδαξε ο Χριστός και τον οποίο αποδέχονται οι Χριστιανοί, δεν θέλει φόβο από τους ανθρώπους, αλλά «πίστη, ελπίδα και αγάπη» (όπως λέει ο απόστολος Παύλος, επιστολή Α΄ προς Κορινθίους, κεφάλαιο 13).
Υπάρχει στη Βυζαντινή Αγιογραφία, στις προθήκες των σπουδαίων αγιογράφων και στα ταμπλό των εμβληματικών εκκλησιών της Ορθοδοξίας μια εικόνα τόσο δυνατή, τόσο μεστή σε ενέργεια, τόσο συμπυκνωμένη σε πνευματικότητα, όσο λίγες. Είναι το Δωδεκάορτο, δηλαδή η απεικόνιση των 12 πιο σημαντικών εορτών του λειτουργικού έτους τις οποίες ο Χριστιανός μπορεί να έχει όλες μαζί, να τις λατρεύει, να προσεύχεται σε αυτές και να επικαλείται όσα παριστά. Στο 12ορτο περιλαμβάνονται τόσο δεσποτικές (συνδέονται με τα λυτρωτικά γεγονότα της ζωής του Ιησού) όσο και θεομητορικές εικόνες (αφορούν τη Θεοτόκο).
_page-0001.jpg)
_page-0002.jpg)
